Kendini Feda Şeması: Sistemik Psikoterapi Perspektifiyle Derinlemesine İnceleme

Kendini Feda Şeması Nedir?Kendini feda şeması, kişinin kendi ihtiyaçlarını, duygularını ve isteklerini başkalarının ihtiyaçları ve mutluluğu uğruna geri plana atma eğilimini ifade eder. Bu şema, genellikle çocukluk dönemindeki ilişkilerde oluşur ve yetişkinlikte de yakın ilişkilerde devam eder. Sistemik Psikoterapi, bu şemanın aile ve diğer sosyal sistemler içindeki dinamiklerden nasıl beslendiğini anlamada etkili bir çerçeve sunar.

Bu şemaya sahip bireyler, başkalarını memnun etmeye yönelik güçlü bir dürtü hissederler. Ancak bu durum uzun vadede tükenmişlik, öfke patlamaları ve ilişkilerde dengesizlik gibi sorunlara yol açabilir.

Kendini Feda Şemasının Kaynakları: Sistemik Bir Bakış

Aile Dinamikleri
- Çocuklukta ebeveynlerden birinin aşırı fedakâr rolü model alması.
- Çocuğun aile içindeki dengeyi sağlamak için “problem çözücü” veya “duygusal destekçi” rolünü üstlenmesi.
- Örneğin: Anne veya babası depresyonda olan bir çocuk, ebeveynin acısını hafifletmek için kendi ihtiyaçlarını bastırabilir.
Kültürel ve Toplumsal Etkenler
- Toplumun “fedakârlık erdemdir” mesajını aşırı vurgulaması. Özellikle kadınlarda, kültürel beklentiler bu şemanın oluşmasını destekleyebilir.
- Örneğin: Bir kadın, eşinin veya çocuklarının mutluluğu için kariyer hedeflerinden vazgeçebilir.
Ailede Roller ve Beklentiler
- Kardeşler arasında “uyumlu olan” veya “fedakâr olan” çocuk olarak etiketlenmek.
- Örneğin: Büyük bir kardeşin, küçük kardeşlerin bakımında sorumluluk alması ve bu rolü yetişkinlikte de sürdürmesi.

Kendini Feda Şemasının Görünümleri

İlişkilerde:Kendi ihtiyaçlarını dile getirmekte zorlanır, karşı tarafın mutluluğu için sürekli ödün verir. Ancak bu, zamanla birikmiş öfke ve ilişki memnuniyetsizliğine yol açabilir.
- Örnek: Bir kişi, partnerinin istediği tatil planlarına sürekli uyum sağlarken, kendi hayallerini gerçekleştiremediği için hayal kırıklığı yaşar.
İş Hayatında:İş arkadaşlarına yardım etmek için fazla mesai yapar, ancak kendi projelerini tamamlamakta zorlanır.
- Örnek: Ofiste herkesin işine yetişen bir çalışan, kendi işini yetiştiremeyip eleştiri alır.
Kendi İç Dünyasında:Kendi ihtiyaçlarını ifade etmek suçluluk duygusu yaratır. "Bencil oluyorum" düşüncesiyle, bir başkasına hayır diyemez.

Müdahale Yöntemleri: Sistemik Psikoterapi Yaklaşımı

1. Aile Dinamiklerini Yeniden Değerlendirme

Geçmişi Anlamak: Danışanla, çocukluk dönemindeki aile ilişkileri detaylıca ele alınır. “Fedakârlık” rolünün nasıl başladığı ve aile sistemindeki işlevi incelenir.
Sistemik Döngülerin Fark Edilmesi: Danışanın ailesindeki şema döngülerini fark etmesi sağlanır. Örneğin, annesi fedakâr bir rol üstlendiği için, bu rolün danışana devredildiği görülebilir.

2. Rollerin Yeniden Tanımlanması

Yeni Roller Yaratma: Danışana, aile ve ilişkiler içinde dengeli bir rol alması öğretilir.
Örneğin: “Hem yardım edebilirim hem de kendime vakit ayırabilirim” düşüncesini içselleştirme.

3. Kendi İhtiyaçlarını Keşfetmek

Danışanın kendi ihtiyaçlarını tanıması ve ifade etmesi için egzersizler yapılır.
Örnek: “Benim mutluluğum da önemli” cümlesini bir mantra gibi tekrar etme.

4. Hayır Demeyi Öğrenme

Sistemik bağlamda, “hayır demenin” danışan için ne anlama geldiği sorgulanır. Geçmişte hayır demenin cezalandırıldığı bir ortamda büyümüşse, bu algının değiştirilmesi sağlanır.
Örneğin: Küçük adımlarla hayır demeyi denemek, başarıyla sonuçlandığında destekleyici geri bildirim verilmesi.

5. Duygusal Yükleri Boşaltma

Danışanın bastırılmış öfkesini ve yorgunluğunu ifade etmesi için güvenli bir alan yaratılır.
Örneğin: Partnerine veya ailesine şemadan kaynaklanan hislerini paylaşması için cesaretlendirilir.

6. Destek Sistemleri Oluşturma

Danışanın, kendi ihtiyaçlarını önemseyen kişilerle ilişkiler kurması teşvik edilir.

Sistemik Perspektifte Kendini Feda Şemasının Sonuçları

Kendini feda şemasıyla çalışan danışanlar, şemalarını fark edip bu döngüyü kırmaya başladıklarında ilişkilerinde daha sağlıklı sınırlar oluşturabilirler. Sistemik psikoterapi, bireyin sadece kendisiyle değil, içinde bulunduğu tüm sistemlerle olan etkileşimlerini ele aldığı için, bu şemanın kök nedenlerini derinlemesine anlamayı ve çözüm odaklı müdahaleler geliştirmeyi mümkün kılar.

Bireysel | çift seansları ile ilgili bilgi ve randevu için iletişime geçebilirsiniz: 05446433008